TERS LALE

Ters lale en yoğun olarak Hakkari ve Şemdinli bölgesinde yetiştiği için halk arasında Şemdinli lalesi ve Hakkari lalesi olarak ta tanınır. Soğan, yumru ve rizom gibi toprak altı organlara sahip olan geofit bitkileri diğer birçok kullanımları yanında erken ilkbaharda ve sonbaharda açan narin, gösterişli ve güzel çiçekleri nedeniyle süs bitkisi yönünden büyük bir öneme sahip olmuşlardır. Özellikle kış aylarının sonlarında kar topraktan kalkar kalmaz veya karla birlikte çiçek açan türleri insanların ilkbahara olan özlemini gidermesiyle birlikte bahar müjdecisi olarak ta sembolik önem taşımıştır. Ayrıca, soğan, yumru ve rizom gibi toprakaltı organları sayesinde orijinal habitatlarından başka ülkelere canlı olarak taşına bilmesi ve kolay üretilmesi gibi nedenlerle, geofit bitkiler ekonomik açıdan da değerlendirilmeye başlamışlardır.

Hakkari'nin Cilo Dağları'nda yetişen "Ters Lale", dünyanın en nadide çiçeklerinden biridir. Geçmişte Hakkari Bölgesi'nde yaşayan Asuri'lerin her sabah göbeğinden su yaydığı için 'Ağlayan lale' adını verdiği ve bu yüzden kutsal saydığı "Ters Lale", günümüzde de çok değerli. Boyu 75 santimetreyi bulan, her dalında 6 lalenin ters büyüdüğü doğa harikası çiçek, Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca koruma altına alınmıştır.

Hakkari dağları eteklerinde kendiliğinden yetişen, her dalında 3 ila 8 lalenin ters büyüdüğü , boyu 60 ila 80 cm ‘ yi bulan ters lale belirli yerlerde yetişmektedir. Gen merkezinin ilimiz olduğu halde kaçak yollarla Avrupa ülkelerinde satıldığı ve buralarda kozmetik ve ilaç sanayisinde kullanılmakta hatta süs çiçeği olarak parkları süslemekte olduğu biliniyor.

Avrupa’da Fritillasio İmperialis , ‘Kejan lalesi’ , Prestika ‘Karagöz lalesi’ , Emperyalis ‘Ağlayan Gelin’ gibi isimlerle anılmaktadır. Halkımız tarafından da Ağlayan Gelin, Kerbela ve Kral lalesi olarak da bilinmektedir.

Bölgemiz, birçok doğal kaynak potansiyeli gibi süs bitkileri açısından da zengin bir floraya sahiptir. Özellikle erken ilk bahar döneminde halk arasında baharat ve sebze gibi çeşitli amaçlarla kullanılan bitkilerin çoğu doğal olarak yetişen süs bitkileridir.
Süs bitkileri içinde soğanlı bitkilerden olan Fritillaria imperiaris en çok Hakkari ve Şemdinli bölgesinde yetiştiği için halk arasında Şemdinli lalesi ve Hakkari lalesi olarak da tanınır. Aynı zamanda, Ağlayan Gelin, Kral Tacı olarak ta bilinmektedir.
Soğanlı bitkiler zengin floranın nadide türlerindendir. Toprak altında gıda maddesi depolamak üzere değişime uğramış gövdeleri olan, gösterişli çiçeklere sahip bu bitkilerin toprak üstündeki kısımları büyüme mevsimini tamamladıktan sonra sararıp solar. Soğanları ise uzun yıllar yaşamaya devam eder.

Ters laleler dünyanın en güzel çiçekleri arasında yer almaktadır.Bu çiçeklerinde mazisi çok uzun yıllara dayanmaktadır.Dünya üzerinde sadece Türkiye'de yetiştiği söylenmektedir, böyle bir çiçeğin ne kadar değerli olduğu buradan anlaşılmaktadır.Ülkemizde Hakkari'nin yüksek dağlarında yetişmektedir.
Genellikle Şubat sonu ve Mart ayı başlarında topraktan çıkarak yeni mevsime merhaba derler.Soğuk mevsim bitkileridir - derecelerde yaprakları donar ölmüş görünürler ama güneşi görünce tekrar normale dönüp gelişimlerine devam ederler ama kesinlikle bir şey olmaz.

Ters Lale Konusunda Önemsenmesi Gereken Hususlar:

Ters Lale Üretimi

Ters lale topraktan çıkış aşamaları

Ters Lale'nin Bitki Özelikleri

• Soğan: 7-8 cm çağında basık; yaprakları kiremit dizilişli.

  

• Gövde boyu: 50-100 cm.

  

• Yapraklar: 4-8 adet; parlak yeşil; gövdenin üst yarısında dairesel dizilişli; mızrak şeklinde.

  

• Çiçekler: 5-12 adet çan şeklinde

  

• Tepaller: 4-4.5 cm; kırmızı veya turuncu, bazen sarı, bal özü salgılayan bezler tepallerin tabanında, beyaz yuvarlak şekilli.

  

• Kapsül: 1.5-2 cm; kanatlı.

   

• Çiçek açma dönemi: Mart-Mayıs ayları arası

  

Hakkari Şemdinli ve Yüksekova'da TERS LALE Yetiştiriciliğinin Teşviki Projesi

PROJE STRATEJİSİ

Proje ana hedefi
Ters Lale Soğanlı bitkisinin doğada neslinin sağlıklı bir şekilde devamının sağlanması

Proje hedefi
Doğadan ters lale soğanlarının toplanmasına alternatif olarak Hakkari Yüksekova ve Şemdinli bölgesinde Ters Lale Soğanları üretiminin yaygınlaştırılması

Proje ara hedefleri
1. Ters Lale Soğanlarının Pilot Köylerde Üreticilerin ve tarım teşkilatlarında Yetiştirme, Hasat, Depolama, Pazarlama, Nakliye Konularında Bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi
2. İlçede görev yapan ilçe jandarma teşkilatının koruma konusundaki yasal mevzuat ve sorumlulukları üzerine bilgilenmesi
3. Ters Lale üretimi
4. Yetiştirilen Ters Lale Soğanlarının Pazar ağının kurulması ve fiyat politikalarının belirlenmesi
5. Ters Lale Üretiminin Diğer Alanlara da Yayımı
6. Proje Bilgilerinin, Tecrübelerinin Yayımı ve Projenin Tanıtımı

Ters lale çiçek açtı
Van'da, Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Geofit Araştırma ve Uygulama Merkezi bahçesine deneme amacıyla ekilen ters laleler çiçek açtı. Dağlardaki karlara rağmen çiçek açan lalelerin hıristiyan alemi için büyük önem taşıdığını vurgulayan Merkez Müdürü Doktor Şevket Alp, euro üzerinden alıcı bulan ters laleler sayesinde bölge ekonomisinde canlanma beklendiğini ifade etti. Öte yandan, YYÜ tarafından neslinin devamı amacıyla koruma altına alınan ters lalenin, BM'nin desteği ile Hakkari'nin Şemdinli ilçesindeki köylere soğan dağıtılarak üretimini yaygınlaştırma çalışmaları başlatıldı.

Ters laleler üniversiteye 500 milyar kazandırdı

Süleyman Demirel Meslek Yüksekokulu’nda bu yıl yetiştirilmeye başlanan ters laleler yoğun talep gördü. Konuyla ilgili bilgi veren FÜ Rektörü Prof. Dr. Feyzi Bingöl, “Ağlayan gelinlerin bir anlamda bahtı açıldı. Üniversite olarak bu çiçeğin soğanlarını çoğaltıyoruz. Şu anda çevre köylerden gelen vatandaşlarımıza para karşılığı soğan veriyoruz. Onlar lale yetiştirip satıyor. Daha ileride biz de lale satışı yapabiliriz. Bu çiçek Hıristiyanlar tarafından kutsal sayılıyor. Yani yurtdışına da satabiliriz.” diye konuştu. Köylerden gelen soğan talebini karşılamakta zorluk çektiklerini ifade eden Bingöl, bugüne kadar Süleyman Demirel Meslek Yüksekokulu döner sermayesinin 500 milyar lira gelir elde ettiğini bildirdi.

Ters Lale hakkında bu sayfada verilen bilgiler hakkarim.net tarafından internetteki yerli ve yabancı sitelerden derlenmiştir. Sayfa içerisinde Hakkari Doğa-Tarihi Güzellikleri ve Ters Lale Koruma Derneği üyesi Ziraat Mühendisi Yusuf TAŞKIN ile  Meteoroloji İstasyon Müdürü Sefer Kaçmaz'ın yazılarından da faydalanılmıştır. Resimlerin bir kısmı Soğanlı bitkiler üzerine uzun çalışmalar yapmış olan doğa fotoğrafçısı Erkan Kurtuluş'a aittir.